Mansiyon, Kartepe için Düşünüyorum – 30. Meridyen Özgün Fikir Proje Tasarımı Yarışması

Kentsel Gelişim-Dönüşüm
Kocaeli, 1950’lerden itibaren sanayi ağırlıklı kentleşen bir ildir. İstanbul’a olan yakınlığı, körfez bağlantısı ve önemli karayolu ulaşım ağlarının üzerinden geçmesi nedenleriyle; Kocaeli hızlı kalkınan, bunun doğal sunucu olarak da iç göç alan bir kent durumundadır. Bugün Türkiye’nin sanayileşmesine paralel olarak, Kocaeli ilinde de endüstrinin yayılımı sürmektedir. Artan kent nüfusu, Kocaeli’nin merkez ilçesi olan İzmit’te, Körfez ve yakın çevresinde kentleşmeyi hızlandırmıştır. Kent, İzmit merkezli genişleme eğilimi içerisindedir. Bu genişleme ağırlıklı olarak kentin doğu batı doğrultusunda olmaktadır. Nüfus artışının kaçınılmaz sonucu olarak, önceden kent merkezinde olmayan ama genişlemeyle birlikte zaman içinde kent merkezinde kalan endüstri alanları hızla dönüşmeye başlamıştır. Demiryolunun güneye alınması ve etaplar halinde gerçekleştirilen yayalaştırma projeleri, endüstri mirası alanlarının kültürel ve rekreasyonel fonksiyonlara dönüştürülmesi gibi yerinde müdahaleler ile İzmit’in çehresi değişmeye, morfolojisi dönüşmeye devam etmektedir.

Kentin doğuya doğru genişlemesinden en çok etkilenecek ilçe Kartepe’dir. İlçe ağırlıklı olarak eski demiryolu üzerinde, D100 karayolu üzerinde ve yakın çevresinde gelişme eğilimindedir. Bu iki doğrultu üzerindeki yapılaşma D100 karayolunun kuzeyindeki Askeri Güvenlik Bölgesi dışında genel olarak, endüstri alanları ve düşük yoğunluklu konut bölgelerinden oluşmaktadır. Ancak Kartepe’nin fiziksel konumu, beslendiği ulaşım ağları, sahip olduğu kültürel ve sosyal donatıları, ilçenin gelecekte kaçınılmaz bir dönüşüm geçireceğini göstermektedir. Eski demiryolunun, yürüyüş yoluna dönüştürülmesi ile Kartepe’den İzmit’in merkezine yaya yoluyla kesintisiz ulaşım mümkün olmuştur. Bu potansiyelin tam verimle kullanılabilmesi için karayolu ile zaman zaman kesintiye uğrayan, ara ara kaldırımla birleşerek devam eden yürüyüş yolunun üst ölçekli planlarla eşzamanlı olarak iyileştirilmesi gerekmektedir.

Yakın gelecekte hizmete açılacak olan Ankara-İstanbul hızlı treninin iki istasyonu Kartepe sınırları içerisinde yer alacaktır. Bu sayede İstanbul’dan Kartepe’ye demiryolu ile hızlı ve doğrudan ulaşım mümkün olacaktır. Kartepe’nin turizm potansiyeli de göz önüne alındığında, D100 üzerindeki yerleşim alanlarının konut-ticaret ağırlıklı bir fonksiyon dağılımı ile dönüşeceğinden söz etmek mümkündür. Köseköy tren istasyonu ile yarışma alanının arasındaki alanda da kuzey-güney doğrultusunda ticaret-konut-kültür ağırlıklı bir yerleşim aksı oluşacağı öngörülebilir.

Kentsel yeşil alanların sürekliliği ve kullanıcı-kent mekanı ilişkisi
Proje alanı, İzmit’in önemli açık alanlarını birbirine bağlayan yürüyüş yolu projesinin etaplarından biri ile bağlantılı olduğundan, kentsel açık alan sisteminin bir parçası durumundadır. Bir kentin yeşil alanları üst ölçekte bütüncül olarak ele alınmalı, birbirleriyle olan bağlantıları yaya dostu düzenlemelerle kurgulanmalı ve kenti çevreleyen kırsal alandan başlayıp, mahalle parkı ölçeğine kadar birlikte çalışan bir açık alan sistemi örüntüsü oluşturmalıdır. Üst ölçekte, kentin açık alan gerekliliğini, yapı stoğunun dolu-boş oranlarını dengeleyen, alt ölçeklerde ise, yerel kullanıcının güncel ihtiyaçlarını karşılayan donatılar olarak kurgulanması, yeşil alan sistemi ile kentin, kent mekanı ile kentlinin dolayısıyla kentli ile kentsel açık alanların etkileşimini sürekli kılması açısından önemlidir. Bu nedenlerle, yarışma alanının komşu parseli de bu bağlamda değerlendirilmiş, iki yeşil alan bütüncül olarak ele alınmıştır.

Programın Tanımı
Yarışma alanının, yaşayan bir mekan olabilmesi, 30. doğu meridyenini vurgulayarak kullanıcı-mekan ilişkisinin etkin olarak kurgulanabilmesi için, yeşil alan üzerinde simgesel bir anıt ve toplanma alanının yanı sıra, 30. Doğu Meridyeni’ni vurgulayan, dünya üzerinde tam bu noktada olma deneyimini yaşatabilen bir senaryo gereklidir. Bu nedenle yarışma alanına gökbilim merkezi, gözlem kulesi ve kültür parkı fonksiyonlarını içeren bir senaryo önerilmiştir.

Alan Kullanımı ve Etaplama
Proje alanı ile, halihazırda çocuk oyun alanı ve spor alanı olarak kullanılan yeşil alanın birlikte ele alındığı önerinin, uygulama aşamasında iki etap halinde hayata geçmesi planlanmıştır. Buna göre, ikinci etabın da tamamlanmasıyla, nirengi ve odak oluşturması hedeflenen mimari anıtın, yeşil alanın merkezinde kalması ve her yönden algılanması amaçlanmıştır.

Alan için önerilen programdaki fonksiyonlar kullanım yoğunluğu ve kullanıcı türüne göre aktif ve pasif alan kullanımı olarak iki ayrı başlıkta ele alınmıştır. Gökbilim merkezi, gözlem kulesi, açık sergi alanları gibi kullanıcı yoğunluğu fazla olan ve değişken kullanıcı tipine sahip olan işlevler pasif yeşil alan; çocuk oyun alanı, spor alanı, ziyaretçi otobüsü bekleme alanı, çok amaçlı festival alanı gibi dönemsel ve yerel kullanıcı ihtiyaçlarına yanıt veren fonksiyonlar ise aktif yeşil alan olarak ele alınmıştır. Aktif yeşil alanda yer alan festival ve fuar alanındaki geçici modüller, yoğun olarak Kartepe halkının kullanımına; gökbilim merkezi ise çevre il ve ilçelerden gelecek olan kullanıcılara hizmet etmektedir. Ayrıca, çeşitli zamanlarda bu merkeze eğitim amaçlı okul gezileri organize edilerek kullanıcı-mekan ilişkisinin sürekliliği sağlanacaktır.

Simgesellik
30. doğu meridyeninin geçtiği noktanın, yakın çevreden ve D100’den algılanmasını sağlamak amacıyla yerden yükselerek, kent belleğinde bir nirengi noktası oluşturulması amaçlanmıştır.

Proje alanının, yakın çevrenin yeşil alan ve rekreasyon ihtiyacını karşılayacak olması öngörülerek; mimari program yerin altına alınmış, arazinin üst kullanımı kültür parkı olarak değerlendirilmiştir.

Meridyen İzdüşümü
30. Meridyenin geçtiği yerden yükselen anıt, meridyenin iz düşümü tarafından ikiye bölünür. Bu yarıktan içeri sızan ışık düşey sirkülasyon hacmini gün ışığı ile aydınlatır. İzdüşümün kütleyi ikiye bölerek yarattığı boşluk, sağır iki hacimi tanımlar. Bu hacimler uzay simülasyon mekanları olarak işlevlendirilmiştir. Kullanıcı, bu iki dramatik boşlukta yükselerek çeşitli galaksi görselleştirmelerini deneyimler. En üst kota geldiğinde ise bu evrensel boşluk deneyimi uzay gözlem salonunda yapılan teleskopik gözlemlerle son bulur. Böylelikle, sanal deneyimler aktarılarak pratikle bütünleşir. Ayrıca, meridyen izi, peyzajda su öğesi olarak devam eder, yürüyüş yolunu kestiği yerde çeşmeye dönüşür.

Senaryo
Kullanıcıyı, kültür parkı içerisine girdiği andan itibaren açık alandaki sergi objeleri karşılar. Paralel ve meridyen sistemi, uzay boşluğu ve güneş sistemi ile ilgili sergiler gezilerek rampa merdivene ulaşılır. Kültür parkı kotundan yer altındaki gökbilim merkezine ulaşılan merdivenler aynı zamanda, söyleşi alanı, toplanma-buluşma mekanı olarak bina girişini niteler. Kullanıcı, atölye, seminer odası ve multimedya odalarındaki sergileri gezerek kuleye ulaşır. Bir taraftan kule içinde yükselirken bir taraftan da farklı galaksilerin simulasyonlarını izleme olanağı bulur. Yerden 24 m yükselen kullanıcı, kafede kenti yukardan deneyimler. Kulenin en üst kotundaki gözlem terasında ise çıplak gözle ve teleskopla gökyüzünü gözlemleme şansı bulur.