Satın Alma Ödülü, Söke Belediyesi Kentsel Yenileme Eksenli Fikir Projesi Yarışması

KADİM KENTİ YAŞAM KALİTESİ(N/YL)E UYANDIRMAK: SÖKE

Kavramsal Çerçeve

Günümüz dünyasının küçük ve orta ölçekli yerleşimlerinin ufuklarında bekleyen belki de en önemli karar mekânsal gelişim ile toplumsal dinamiklerin ortaklaştırılması olarak görülebilir. Çoğunlukla salt fiziksel hatta yapı ölçeğinde bir dönüşümün dayatıldığı bir algı ortamında toplumsal örüntülerin bütününü ve belki de kentin indirgenebileceği en ufak bütünü ele alan, tasarımı bu iki unsur arasında tarihin kadim unsurlarıyla harmanlayacak bir yaklaşıma ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yaklaşım bir yandan geleneksel imar yaklaşımlarının en sakil uygulamalarına sahne olan bu kadim yerleşmelerinin fiziksel dünyasını yeniden var ederken bir yandan da kentsel kimliğin atıl kalmış, keşfedilmemiş ve hep orda olsa da üzeri örtülmüş potansiyellerini harekete geçirmelidir. Bu yaklaşımın üzerine oturacağı temel planlama ilkeleri salt birer mekânsal gelişim kuralı olmakla kalamaz, yerleşimin bölgesel konumuna ilişin bir vizyon ve strateji demetinin önsözünü de dile getirmelidir.

Sorun Tespiti

Sökenin Sosyo-Mekansal Gelişmesinin önündeki 3 temel engel;

• Ekonomisini ayakta tutan tarımın innovatif gelişmelerden uzak olması,
• Nitelikli insan gücünün bir veya iki üst kademedeki merkezlere kaptırması,
• Oluşturulamayan Kent İmgesi ve sektörel etkileri,

Planlama İlkeleri

1. Söke Anadolu’da yer alan yerleşim deseninde kadim toplumsal bütünleşmenin ve tarihsel sürekliliğin görünür hale geldiği bir kent olarak düşünülmeli ve planlanmalıdır.
2. Söke Ege’de var olan günümüz yerleşimlerinin tarımsal üretim geleneğinin sürdürülebilirliği açısından bütünselliğini koruması gereken bir yerleşimdir.
3. Söke’nin geleceğinin planlanmasında var olan tarımsal üretim gücünün yenilikçilik ve yaratıcılıkla bir arada ele alınması gerekmektedir.
4. Bugüne kadar kentsel dokusu belirgin mekânsal unsurlarla öne çıkmamış Söke’nin güçlü mekânsal unsurlarla ilişkilendirilmiş bir kentsel gelişim şemasına ihtiyacı bulunmaktadır.
5. Bu mekânsal şema yenilikçi bir imar uygulama yaklaşımı ile ilişkilendirilerek gerçeğe dönüştürülmeli, kentlide Söke’ye ilişkin umut inşa edebilmelidir.
6. Bu umut kentsel yaşam kalitesini oluşturacak ulaşım, arazi kullanımı, yerel ekonomik gelişim, kamusal alanlar gibi unsurlarla birlikte düşünülmelidir.

Yenilikçi İmar Yaklaşımı

Türkiye’de planlama uygulamalarını yönlendiren mevzuat “imar” ismini taşımaktadır. “Mamur” yani güzelleştirme kökünden gelen bu kelime aslında kamusal bir işleve işaret ederek, kamu gücü tarafından gerçekleştirilen bir şehircilik yaklaşımını örtülü olarak görünür hale getirmektedir. Ancak, günümüzde imar bireylerin özel mülkiyeti doğrultusunda elde edebilecekleri rant potansiyelini ifade etmek için kullanılan bir beklenti sözcüğü halini almıştır. Yani imar uygulamalarının kamusal boyutu ortadan kalmaktadır. Burada, kamunun değişen işlevi etkili olduğu kadar var olan imar uygulamalarının doğası da etkili olmaktadır. Bu uygulamalar Söke ölçeğindeki bir kente taşındığında büyük kentlerdeki uygulamaların yetersiz taklitlerinden öteye geçilememektedir. Burada yukarıdaki planlama ilkelerinin yaşama geçirilebilmesi için gerçekçi ve yeni bir imar modeline ihtiyaç duyulmaktadır. Bu imar modelinin varsayımları aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

1. Var olan imar modeli, yapıyı bir birim olarak esas alan, yapının içsel dinamiklerini şekillendiren algoritmalara dayalı bir sistematik geliştirmektedir. Bu sistematik yapının içinde bulunduğu dokuyla, etrafındaki diğer yapılarla ve kentin bütünüyle olan ilişkisini ve kamusal alanlarla ilişkisini düzenlememektedir.
2. Bu ilişkiler düzenlenirken yapıya ilişkin kararlar tamamen mülk sahibi ve belediye tarafından verilmektedir. Bu kararların nasıl verildiğini denetleyecek hiçbir mekanizma yoktur.
3. Bu kararların verilmesinde kentin bütününü ve sorunlarını işaret edecek sorun alanlarının yeri yoktur. Örneğin mevcut imar düzeninde enerji, atık, su, kanalizasyon ve arazi kullanımı gibi birbiriyle ilişkili sorun alanlarını imar düzeni bağlamında ele alacak bir bakış açısı yeşerememektedir. Bu tür bir bütünsellik ancak belediyenin vizyonerliğine indirgenmektedir.
4. Bu durumda yenilikçi bir imar düzeni yapının kendi iç dinamiklerinden dışarı doğru değil, kentin geleceğe yönelik kararlarından yapıya doğru yönelen yalınlaştırılmış kararları inşa eden kollektif bir karar alma süreci olarak yeniden yapılandırılmalıdır.
5. Bu yeniden yapılandırma imar uygulamalarını aslında katılımcı bir karar alma süreci olarak yeniden yapılandırmak anlamını taşımaktadır.

Bu varsayımlar temelinde imar uygulamalarının kent bütünü, mahalle ve yapının yakın çevresinde tespit edilecek ve yapının gelişimini sınırlayacak dışsal “kontür” kararlar olarak yeniden yapılandırılması öngörülmüştür. Bu yeniden yapılandırma aynı zamanda kent içerisinde kentsel gelişime ilişkin yeni örgütlenmelerin ve işbirliklerinin oluşumunda önemli bir potansiyel oluşturacaktır. Bu yeni sistematiğin ölçekleri karar alanları aşağıdaki tabloda izlenebilir:

Bu yenilikçi imar sistematiği yapılacak tasarımın uygulanmasında kullanıcıyı da tasarımın bir parçası haline getirecek katılımcı bir süreci tanımlamaktadır. Tasarımda Söke için öngörülen yeni yapılaşma düzeninde belirlenmiş olan kentsel bütün ve parçalarının bu yeni sistematik içerisinde tartışılması ve zaman içerisinde yeniden uyarlanmasına olanak tanınmak istenmektedir. Bu durumda örneğin kent bütünü ölçeğinde kent konseyi ya da benzeri bir yapının plan kararlarının temel kent bütünü ilkelerini uzmanların desteği ile belirlemeleri, bunun her mahallede bir mahalle komitesi ile derinleştirilmesi ve yapı ölçeğinde de kurulacak uzlaşma komiteleri ile uygulamaya sokulması öngörülmektedir.

Bu yeni sistematikte plan kararlarının “yalınlaştırılması” mantığı önem taşımaktadır. Yalınlaştırma, plan kararlarının olası en kritik ve vazgeçilmez bileşeninin ya da bileşenlerinin ortaya konması anlamına gelmektedir. Örneğin bu yarışma için yapılan tasarımda yarışma alanının ortasından geçen bir yeşil aks öngörülmektedir. Yalınlaştırılmış planlama kararı olarak yeşil aksa cephesi olan yapıların yeşil aksa erişimi engelleyecek hiçbir tasarım unsuruna yer vermemesi, ya da aksın bakı verdiği siluetin etkilenmemesi için belli bir kotu aşmaması kuralları getirilebilir. Mahalle ölçeğine inildiğinde, mahalle ölçeğinde yapılması öngörülen işyerlerinin ya da yeşil alanların Söke’li’erin ilgisini ve dikkatini çekecek şekilde tasarlanması kararı alınabilir. Bu yeşil aks kenarında var olan bir yapının inşasında birkaç parsel sahibi bir araya gelerek benzer tasarım ilkelerinde uzlaşabilirler. Böylelikle kaynağı plan olan, kent bütününden yapı ölçeğine kadar katılımcı bir süreçle yapılaşma sürecini yönlendiren bir sistematik ortaya çıkacaktır. Bu süreçte bu katılımcı mekanizma çevre, enerji, katı atık, su kullanımı, ulaşım, toplu taşım gibi kritik sorun alanlarının ele alınmasında ve uygulanmasında da göreve çağırılabilir. Bu katılımcı mekanizma aynı zamanda imar uygulamalarında ortaya çıkacak kamusal alanlardaki ve ticari işlevlerdeki örgütleme çalışmalarında da kullanılarak imar uygulamaları için kaynak yaratılabilir.

ALAN KULLANIM DAĞILIMLARI VE TABLOLAR

Planla Önerilen Arazi Kullanım Tablosu

Planla Getirilen Kentsel Donatılar

ULAŞIM VE TEKNİK ALTYAPI

Çağdaş ve sürdürülebilir kentsel mekânların temel ilkelerinden biri kolay ulaşılabilir olmalarıdır. Bu bağlamda, tasarlanacak yerel merkezin güçlü bir ulaşım ağı ile desteklenmesi ve mevcut ulaşım sistemlerinin devamlılığı sağlanmıştır.

Kent merkezi, üniversite, otogar, gar ve çalışma alanları ile bağlantıların sağlanacağı raylı sistem, yaya ve bisiklet yolları ile bütün kamusal ve sürdürülebilir ulaşım sistemi getirilmiştir. Alan içerisinde ve çevresinde kapalı ve yer altı otopark alanları düşünülecektir.

KONUT

Gelişme potansiyeli yüksek olan alanda brüt 200 kişi/ha yoğunlukta konut alanları önerilmiştir. Karma kullanımlar 1 ve 2 alanlarının üst katlarında ağırlıklı olarak %75 sı konut kullanımı yer alacaktır. 570.000 m2 konut kullanımı bulunacaktır. Bu da yaklaşık 30.000 kişinin yaşayacağı alandır. Özellikle Alanın %5’inin ise imar planındaki yapılaşma oranlarını sağlamış ve ruhsatlı yüksek katlı binalar aynen korunmuştur.

Alanda modüler ve farklılaşan bir konut tipolojisi önerilmiştir. Bu farklılaşma alanda gerçekleşecek olan konut dokusunun tasarımda farklı olanaklar sağlayacak bir yapı oluşturmasına olanak tanımaktadır.

KENTSEL DONATI ALANLARI

KENTSEL YEŞİL ALAN

Kentsel yeşil alan, kentliye aktif ve pasif eğlence ve dinlenme ortamı sağlayan sosyal, görsel ve ekolojik alanlardır. Kentsel yeşil alanlar dinlenme parkları, oyun mekânları ve açık spor alanlarını da bünyesinde barındıran, kentlerde daha geniş alan kaplaması gereken ve doğal bitki örtüsüyle kent içerisinde ekolojik çeşitliliği desteklemektedir.

Ancak kentlerimizde yeterli miktar ve kalitede yeşil alanların olması, çevre ve yaşam kalitesi açısından önem taşımaktadır. Bu anlamda kentsel yeşil alanlar, yeşil yollar, Söke Çayı, ağaçlandırılmış cadde ve bulvarlar ve diğer doğrusal hatların bir sistem halinde birbirine bağlandığı bir sistem oluşturulması gerekir. Söke kentine 160.000 m2 yeşil alan kazandırılmaktadır.

Alanın doğal değerlerini koruyacak ve kentlinin ihtiyacı bulunan alanları karşılayacaktır. Bu bağlamda bölgede Narenci – incir Bahçeleri, açık spor alanları, oyun parkları, Söke Çayı vb. işlevler yer alacaktır.

Kentsel parklar, mahallelerin spor, oyun, dinleme türü rekreasyon ihtiyaçları ile kreş, ilköğretim, sağlık, dini tesis, muhtarlık, gibi sosyal tesisleri barındırması düşünülmektedir.

SOSYAL VE KÜLTÜREL DONATI ALANLARI

Kent merkezinin gerektirdiği prestiji sağlayacak en önemli işlevlerden biri olan kamu yönetim donatılardır. Nüfusun sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını sağlayacak, aynı zamanda prestijli yapılar ve mekânların hedeflendiği sosyal ve kültürel donatı alanları tasarlanacaktır. Kent kütüphanesi, halk eğitim merkezi, şehir tiyatrosu, sinema salonları, çok amaçlı ve çeşitli büyüklükte toplantı ve gösteri yapmaya elverişli salonlar, sanat galerileri vb.

Eğitim Alanları; Mevcut ve yeni konut gelişme alanlarında yerleşme kademelerine uygun olarak ortaöğretim ve meslek lisesi yer alacaktır.

Dini Hizmet Alanı; Açık ve kapalı mekânlarıyla birlikte kapsamlı bir dinin hizmet alanı tasarlanacaktır.

Kentsel yaşam alanı; Kamusal açık alan olarak; kent meydanları, kent parkları ve kentsel yeşil alanlar, kamusal açık alanları tasarlanacaktır.

MERKEZ İŞLEVLERİ

KENTSEL SERVİS ALANLARI

Ağırlıklı olarak Hükümet konağı ve belediye binasının bulunduğu bölgede yer alan Kentsel Servis Alanları 6,25 ha büyüklüğündedir. Alan içerisinde aşağıdaki kullanımlar yer alması öngörülmektedir:

Kamu yönetim donatıları; İleriye dönük nüfus ve ticari durumu göz önünde bulunduran gerekli kamu yönetim birimlerini, haberleşme ve iletişim (Postane vb.) birimlerini, ayrıca Hükümet Konağı, Belediye Binası ve Polis Merkezi Hizmet Binasını da içeren kullanımlar yer alacaktır.

Ticaret merkezleri; ofisler, turistik tesisler, konaklama, alışveriş merkezleri, hipermarketler vb.

Sağlık donatı alanı; nüfusun sağlık ihtiyaçlarını sağlayacak, hastane, tıp merkezi, tıbbi laboratuar, kent polikliniği ve 112 acil istasyonu tasarlanacaktır.

Sergi satış tesisleri; Tarım ve teknoloji ürünleri yanındamotorlu taşıt, makine araç ve gereç, elektrik elektronik aletler ve otomatik makineler, dekorasyon araç ve gereçler, sıhhi tesisat, mobilya vb. ürünlerin satış yeri, basın – yayın, sergi alanları (showroom) yer alacaktır.

KARMA KULLANIM ALANLARI 1

REKREASYON YOĞUN MERKEZ İŞLEVLERİ

Tüketim ve eğlence hizmetleri ağırlıklı olmak üzere konaklama ve konut fonksiyonlarını da içeren alanlardır. 16,52 ha büyüklükteki Karma Kullanım Alanları içerisinde aşağıdaki kullanımlar yer alması öngörülmektedir.

Ticaret ve Hizmet alanları; Farklı sosyo ekonomik grupların tüketim alışkanlıklarına hizmet edecek çeşitli nitelikte ve özllikle yaya kullanımına yönelik ticaret birimleri, alışveriş dükkanları, turistik tesisler, konaklama, açık ve kapalı eğlence dinlence alanları, çok amaçlı alanlar yer alacaktır.

Kültürel donatı alanları; Sinema salonları, çok amaçlı ve çeşitli büyüklükte toplantı ve gösteri yapmaya elverişli salonlar, sanat galerileri, düğün ve nikâh salonları vb. kullanımlar.

Konut alanları; Karma kullanımlarda konutlara yer verilmesi nedeni işlev çeşitliliği yoluyla, merkezde günün her saati canlılığının sağlanmasıdır. Bu alanların %75 ‘sinin konut alanı olarak ayrılacağı düşünülmektedir.

KARMA KULLANIM ALANLARI 2

HİZMET YOĞUN ALT MERKEZ İŞLEVLERİ

Konut ve kültürel tesis alanları ağırlıklı olmak üzere tüketim ve eğlence hizmetleri ile konaklama fonksiyonlarını da içeren alanlar. 12,50 ha büyüklükteki Karma Kullanım Alanları içerisinde aşağıdaki kullanımlar yer alması öngörülmektedir

Ticaret ve Hizmet alanları; Farklı sosyo ekonomik grupların tüketim alışkanlıklarına hizmet edecek çeşitli nitelikte araca dayalı ticaret birimleri, Pazar yerleri, konaklama, açık ve kapalı eğlence dinlence alanları, çok amaçlı alanlar yer alacaktır.

Konut alanları; Karma kullanımlarda konutlara yer verilmesi nedeni işlev çeşitliliği yoluyla, merkezde günün her saati canlılığının sağlanmasıdır. Bu alanların %30 ‘sinin konut alanı olarak ayrılacağı düşünülmektedir.