Tayvan – Reyhanlı Dünya Vatandaşları Merkezi

Chen-Yu Chiu (Cho) ve Bilkent Üniversitesi'ndeki öğrenci ekibi, "Tayvan – Reyhanlı Dünya Vatandaşları Merkezi"ni Suriye ve Türkiye arasında sosyo-kültürel, ekonomik ve siyasi entegrasyonu ve kapsayıcılığı teşvik etmek üzere programladı ve tasarladı. Merkezin yapımı 2020 yılında tamamlandı.

Reyhanlı, Türkiye’nin güneydoğusunda, Suriye’ye komşu olan Hatay iline bağlı küçük bir ilçe. Türkiye ile Halep arasındaki ana sınır kapısı olan ilçe, iç çatışmaların tırmanması ve ardından gelen Suriye savaşı sırasında sığınmacıların ana giriş noktası haline geldi. Geçtiğimiz 10 yıl içinde Reyhanlı’nın nüfusu 120.000’den 270.000’e yükseldi. Hatay’daki çoğu yerleşim yerine ciddi hasar veren depremin ardından Reyhanlı’ya tahmini olarak 200.000 kişi göç etti.

Chen-Yu Chiu (Cho) ve Bilkent Üniversitesi’ndeki öğrenci ekibi, Merkezi Suriyeliler ve Türkiyeliler arasında sosyo-kültürel, ekonomik ve siyasi entegrasyonu ve kapsayıcılığı teşvik etmek üzere programladı ve tasarladı. Merkezin mimari programı için araştırma ve saha incelemesi 2016 yılında başladı, inşaat ise Nisan 2020 ile Eylül 2021 arasında gerçekleşti. Cho, Merkez’in kurucu direktörü ve baş mimarı olarak hizmet vermenin yanı sıra bağışçı ve bağış toplayıcı olarak gönüllü çalışmaya devam etti. Ekibi, ortak bir vizyonu gerçekleştirmek, kaliteli, eşit ve sürdürülebilir yaşam inşa etmek için Türk hükümeti, STK’lar, INGO’lar ve halkla yakın işbirliği içinde çalışıyor. Bugün Merkez, bir kadın derneği, kooperatif ve sosyal girişimler işletmekte ve sürekli mesleki, eğitim ve eğlence programları sunuyor.

Proje, 2011 yılında Suriye’de iç savaşın başlamasından bu yana, Levant bölgesindeki yapılı çevre profesyonelleri tarafından başlatılan, programlanan, tasarlanan, finanse edilen, inşa edilen ve yönetilen ilk insancıl mimari proje oldu. Uluslararası haber ajanslarının sayısız pozitif incelemesinin yanı sıra Merkez; 2022 yılının Eylül ayında 20th Century Society in Britain tarafından ayın en iyi yapısı seçildi ve 2023 yılının Temmuz ayında Architecture Sans Frontières International (ASF Int) Ödülü’nün birincisi seçildi.

Merkezin çalışmalarını yönetmek için Cho’nun liderliğinde beş tüzel kişilik kuruldu:

1. Türkiye’de Tayvan Dünya Vatandaşları Derneği

2. Tayvan’da Uluslararası İnsancıl Mimarlık ve Eğitim Derneği (The Association of International Humanitarian Architecture and Education)

3. Tayvan’da Meow Meow Woof Woof Limited Şirketi

4. Türkiye’de CECE JIJI Gıda Tekstil Turizm Sanayi İç ve Dış Ticaret Limited Şirketi

5. Türkiye’de Sınırlı Sorumlu Tayvan Dünya Vatandaşları Merkezi Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi

Bu durum şaşırtıcı olmayan bir şekilde, krizlere müdahale eden uluslararası kuruluşlar ve STK’lar, bağışçılar, son kullanıcılar ve yerel aktörler arasında bir ekip çalışmasıyla sonuçlandı. Aynı zamanda araştırma ve bilim toplulukları ile özel sektör de Merkez’in gelişiminde önemli bir rol oynadı. Cho ve kurulan beş tüzel kişilik; Suriyeli mülteci krizinden etkilenen, yerinden edilmiş ve dezavantajlı kişilere daha iyi yardımcı olmak için oluşturulan on iki yenilikçi yaklaşım ile, Merkez’in hem bir parçası hem de sorumlusu oldu:

1. Mimarlıkta Yenilik: Tek seferlik yapılan acil yardım müdahalesini bir habitatın uzun vadeli, sürdürülebilir kalkınmasına dönüştürmek;

2. Mimari Programlamada Yenilik: Yerinden edilmiş ve dezavantajlı topluluk gruplarıyla aktif işbirliği içerisinde adil ve sürdürülebilir kalkınma programları için çalışmalar yürütmek;

3. Strüktürel Tasarımda Yenilik: Yerel değerlere, kültürel özgünlüğe ve doğal çevreye duyarlı uygun teknolojilerin, malzemelerin ve işgücünün kullanımını kolaylaştırmak;

4. Yapı Formlarında Yenilik: Farklı topluluklar arasındaki paylaşılan tarihi, kültürü ve dini yansıtan modern formlar geliştirmek;

5. Mimari Üretimde Yenilik: İnşa edilmiş formun kalitesini, inşaat verimliliğini artırmak ve maliyeti karşılanabilir kılmak için, basitleştirilmiş bağlantılara sahip seri üretim ve yerinde montaj ile prefabrikasyon;

6. Mimari Kompozisyonda Yenilik: Habitatın sosyal üretiminin geliştirilmesinde yapılı formların ve mekanların esnekliği ve pratikliği;

7. İç Mimaride Yenilik: Enerji verimliliği ve mekan konforu için polikarbonat plastik çatı panelleri ile uygulanan hava yalıtımı ve hava sirkülasyonu;

8. Mobilya Tasarımında Yenilik: İç mekanların esnekliğini, pratikliğini ve konforunu en üst düzeye çıkarmak için gömme mobilyalar;

9. İnşaat Sürecinde Yenilik: Çeşitlilik ve kamusallığı içeren daha büyük bir entegre topluluk inşası için yerinden edilmiş ve dezavantajlı topluluk gruplarıyla üç aşamalı işbirlikçi yapı inşası;

10. Sürdürülebilir Kalkınmada Yenilik: Yapılı çevrede sosyal eşitliği ve kentsel katılımı teşvik eden kamu kurumları, çok uluslu kuruluşlar ve özel sektör politikalarını, programlarını ve sürdürülebilir sosyo-ekonomik sistemleri belirlemek, yaymak ve onlarla birlikte çalışmak;

11. Sürdürülebilir Finansta Yenilik: Barış inşası süreçleri için çalışan kuruluşlar ve finansman kurumlarıyla işbirliği yapmak, “etik profesyonelliği” ve “etik ticareti” teşvik etmek;

12. Kitlesel Fonda Yenilik: Dünya çapında, sürekli ve yeterli bağış toplamak için her şey dahil bir platform aracılığıyla dijital pazarlama çözümlerini kolaylaştırmak ve teşvik etmek.

Merkez’de uygulanan bu 12 yenilikçi yaklaşım sayesinde, alandaki ihtiyaçların karşılanabildi. Bütün süreç, -çoğunluğu savunmasız durumda olan Hatay’daki Suriyeli mülteciler olmak üzere- halkla yakın işbirliği içinde tasarlandı. Bu durum hem mimarlıkta, mühendislikte ve yapılı çevrede teknolojik yenilikleri hem de insancıl uygulamaların yönetiminde sosyal ve finansal yenilikleri görünür kıldı. Ayrıca hedeflenen uygun maliyetli ve verimli yardım odaklı 15 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’ni (SKH) destekleyerek

Merkez’in toplumsal sorunları çözme sürecine yardımcı oldu:

Yoksulluğu sona erdirme (SKH 1),

Açlığı sona erdirme (SKH 2),

Sağlık ve refah (SKH 3),

Kaliteli eğitim (SKH 4),

Cinsiyet eşitliği (SKH 5),

Temiz su ve sanitasyon (SKH 6),

Uygun fiyatlı ve temiz enerji (SKH 7),

Saygın iş ve ekonomik kalkınma (SKH 8),

Endüstri, yenilik ve altyapı (SKH 9),

Eşitsizlikleri azaltma (SKH 10),

Sürdürülebilir şehirler ve toplumlar (SKH 11),

Sorumlu üretim ve tüketim (SKH 12),

İklim eylemi (SKH 13),

Barış, adalet ve güçlü kurumlar (SKH 14),

Hedeflere yönelik işbirliği (SKH 15).

2023 yılının Şubat ayında gerçekleşen Türkiye-Suriye depremi, Hatay’da büyük bir yıkıma yol açtı. Hatay’ın çoğu bölgesinin yıkılmasıyla Reyhanlı’ya 120.000 kişi daha sığındı. Merkez, depremden zarar görmedi ve 45 günlük kritik süreç boyunca yaklaşık 2000 deprem mağdurunu ağırladı. Reyhanlı’da normal hayata dönülmesinin ardından Merkez’de, -dezavantajlı Suriyelileri ve Türkleri barındırabilmek için uzun vadeli bir çözüm sağlamak üzere- geçici barınaklarla donatılmış üçüncü inşaat aşamasını başlattı.

Merkez’in 12 yenilikçi yaklaşımı, 2016 yılından itibaren 2 büyük kriz atlattı. Bu sayede insancıl yardım ortamında ve yeterli ölçekte, başarılı ve güvenli bir şekilde test edilmiş oldu. Daha da önemlisi, Merkez’in farklı insancıl yardım ortamlarında uyarlanabilirlik ve ölçeklenebilirlik açısından potansiyeli kanıtlandı. Özellikle barınma ve ilgili yardımlar sırasında en savunmasız durumda olanların ihtiyaçlarına yanıt verdiği de doğrulanmış oldu. Üstelik bazı yeniliklerin, küçük ve orta ölçekli işletmeler de dahil olmak üzere yeni pazar fırsatları doğurabileceği ortaya çıktı.

İlerleyen zamanlarda bu 12 yenilik; diğer insani yardım aktörlerine, insani yardımın daha etkili ve verimli bir şekilde sunulmasına olanak tanıyan eylemlerin ölçeğini büyütme konusunda ilham verebilir.