Üsküdar Gündoğumu Caddesi’nde Kentsel Analiz ve Tasarım

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, MIM352 Kentsel Tasarım ve Şehir dersi kapsamında, 2017-2018 Bahar yarıyılında, Nur Berika Bilgiç, Rüveyda Korkut ve Visal Okur tarafından hazırlanan kentsel analiz ve tasarım projesi.

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü’nde verilen, koordinatörlüğünü Doç. Dr. Emine Köseoğlu’nun yaptığı, öğretim üyeleri Prof. Dr. Hüseyin Cengiz, Dr. Öğr. Üyesi Nazire Diker ve Öğr. Gör. Müge Yorgancı yürütücülüğünde sürdürülen MIM352 Kentsel Tasarım ve Şehir dersi kapsamında, 2017-2018 Bahar yarıyılında, Nur Berika Bilgiç, Rüveyda Korkut ve Visal Okur tarafından hazırlanan kentsel analiz ve kentsel tasarım çalışmaları. 

KONUM ve SINIRLAR

Çalışma rotasını oluşturan olan Gündoğumu Caddesi, İstanbul Anadolu yakasında Üsküdar İlçesi, Ahmediye Mahallesi ile Zeynep Kamil Mahallesi arasında yer alan bir caddedir. Cadde, Ahmediye’nin merkezinde yer alan Halk Caddesi ile Dr. Fahri Atabey Caddelerinin kesişimi olan kavşaktan başlayarak, çoğunluğu Zeynep Kamil Mahallesi içerisinde yer alan Karacaahmet Mezarlığı’nın Nuhkuyusu Caddesi’yle kesiştiği noktada son bulur.

TARİHÇE

Ahmediye, en eski adını Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa’nın Hazinedarı Tavaşi Hasan Paşa’dan  ve tarihi 16. Yüzyıla dayanan Üsküdar’ın eski mahallelerinden Tavaşi Hasan Ağa Mahallesi ile adını yoksullara kepçeyle aş dağıttığı için “Kepçe Dede” namıyla anılan söylene söylene Kepçe, Kefçeye dönüşünce adı Kepçe Dede olan Mehmet Dede’den almıştır. Kepçe Dede Mahallesi birleştirilerek, mahalleye 2008 yılında buradaki külliyeyi yaptıran Tershane Kethüdası Eminzade Hacı Ahmet Ağa’ya ithafen Ahmediye Mahallesi adı verilmiştir. Mahalle, batıdan; Salacak, kuzeyden; Aziz Mahmut Hüdayi ve Mimar Sinan, güneyden; Zeynep Kamil ve Salacak, doğudan; Mimar Sinan ve Zeynep Kamil Mahalleleri ile çevrilidir.

TARİHİ ESERLER

Rota üzerinde çok sayıda tarihi eser yer almaktadır. Bunların büyük çoğunluğu restorasyon görmüş, kullanıma açık mekanlar olmakla birlikte hazire ve kabirler zarar görmüş, binalar arasında sıkışıp kalmış mekanlar olarak son derece bakımsızdır. Tarihi Eserler, Ahmediye Külliyesi, İskender Baba Türbesi (Kaymakçı Tekkesi), Ağa Hamamı, Tavaşi Hasan Ağa Cami, Malatyalı İsmail Ağa Cami, Nişancı Hamza Paşa Türbesi, Fethi Ahmet Paşa Cami ve Karacaahmet Türbesi şeklinde sıralanabilir.

ROTA ANALİZİ

            Alan çalışması, dönem boyunca üç farklı modül altında devam ettirilmiştir: Bağlam ve İlişkiler; Tipo-morfoloji; Yer-Mekan. Dönem başından itibaren analitik çalışmalar devam ettirilirken diğer yandan da tasarım düşüncesi olgunlaştırılmıştır.

Rotamız olan Gündoğumu Caddesi, somut olmayan ancak sınır özelliği taşıyan üç dört odak noktası ile üç ayrı bölgeye ayrılır. İlk bölge, rotanın aşağıdan başlangıcı olan, Ahmediye Külliyesi’nin bulunduğu kısımdır ve burada Cuma günleri pazar kurulur. Buradaki yapı fonksiyonu karmadır, binaların zemin katları ticari, üst katları konuttur. Burada bulunan İsmek, bölgenin ticari fonksiyon türünü belirlemiştir, dükkanlar genellikle mefruşat ve dikiş üzerinedir. Rotada haftaiçi ve hafta sonu yoğunluğun en fazla olduğu kısımdır. Odak noktasının işaret ögesi Ahmediye Külliyesi’dir.

            Rotanın ikinci kısmı, konut bölgesidir. Odak noktası bugün bir eğitim vakfı tarafından aktif kullanılan İskender Baba Türbesi ile Ağa Hamamı ve Ağa Camii’nin kesiştiği yerdir. Yaya yoğunluk ve yönelimine dair analizlerin en rahat yapılabildiği kentsel açık mekân olarak bu odak noktasının işaret ögesi İskender Baba Türbesi’dir.

            Rotanın üçüncü kısmını, konut bölgesinden yükselerek, arazinin en eğimli noktasına konumlanmış Karacaahmet Mezarlığı oluşturmaktadır. Tek tip fonksiyonun görüldüğü bu alanda, başka yapılaşma görülmemektedir. Bundan kaynaklanan güvensizlik hissi söz konusudur. Ayrıca mezarlık yolu boyunca yoğun araç parkı gözlemlenmiştir.

            Genel olarak rota analizlerini şu başlıklar altında değerlendirmiş bulunmaktayız;

• Farklı yaşta ve katta yapılar,
• Farklı kimlikli yapılar
• Tarihi eserlerin pazar içerisinde geride planda kalması ve uygunsuz kullanımı
• Karma kullanıma imkân veren yapılar
• Orantısız yol kesitleri
• Yeşil alan azlığı ve pasif yeşil alan
• Çocuk parkı eksikliği
• Çöp konteynırlarının tarihi eserlerle uygunsuz konumlandırılması
• Mezarlık dâhilindeki yolun tenhalığı ve tek fonksiyon olması
• Sürekli kesintiye uğrayan yaya yolları
• Kentsel açık mekânların yetersizliği
• Araç yoğunluğu ve yaya sirkülasyonunu engellemesi
• Arazideki mevcut kot farkının erişimde dezavantajlı kimseler için kolaylık sağlamaması
• Odak noktası ve kentsel kesişim noktası olan hamam, cami ve tekkenin bulunduğu merkezin yeteri kadar aktifleştirilememesi

KAVRAMSAL YAKLAŞIM

“SİMBİYOZ”; Canlı bir organizma olarak mekanların, farklı tür ve yapılarının birbirlerini beslemesi ve geliştirmesine dayalı ilişkileri. Simbiyotik ilişki kentsel manada ele alındığında, rotamız üzerindeki atıl çeşmelerin bulunduğu su kaynakları, sınırlı sayıdaki yeşil alanlar ve kentsel prestij mekanlarının birbirini beslemesi ve karma kullanıma elverişli hale getirilmesi amaçlanmıştır. Zira, rotamızın üç farklı bölgesinde ortak olarak bulunan bu unsurların birbirine entegre hale getirilmesiyle akıcılık sağlanması düşünülmektedir. Bu kavramsal yaklaşım çerçevesinde sunulan önerilerle tarih-mekan-konut ilişkisini güçlendirmek, pasif yeşil alanları aktifleştirmek, rotanın akıcılığını sağlamak, sosyal mekan kullanımını artırmak, kendilemeleri (appropriation) ortak dil ve malzemeye sahip elemanlar vasıtasıyla olumlu imaj sahalarına dönüştürmek amaçlanmıştır.

Amaçlar:

• Hatalı uygulamalara alternatif tasarımlar
• Mevcut durumu iyileştirme amaçlı tasarımlar

Yaklaşımlar:

• Rotanın akıcılığını sağlamak
• Birbirini besleyen, karma kullanımlı mekanlar oluşturmak
• Tasarlanmış mekânların sakinlerinin ihtiyaçlarına cevap vermesini sağlamak
• Tarihi eserleri rekreasyon alanlarıyla entegre biçimde faal tutmak
• Tasarım ögeleri ile heterojen dağılım sağlamak 

Sunulan tasarım önerilerinden bazıları şu şekildedir;

• Cuma günü kurulan pazar çadırlarının bina sokak ilişkisini algılanamaz düzeye getirmesi ve tarihi yapıların imajına kötü tesirinden kurtulmak için pazarcıların standart ebat ve özellikteki çadır bezini sokak üzerinde sabit özel babalar içerisinden çıkan bir demir direğe geçirmesi suretiyle kurulan pratik bir çadır sistemi.
• Rota üzerindeki yokuşlarda her 50 m’de bir dinlenme sahanlıkları.
• Pasif yeşil alanlarına kurulan çocuk oyun parkurları.
• Rota üzerindeki kaldırımlarda binaların girinti ve çıkıntılarıyla oluşan kör ve köşe noktaların dinlenme sosyalleşme yerleri olarak kullanılmasına imkan veren kentsel mobilyalar, oturma grupları.
• Yaya trafiğine kapatılabilecek dar sokakların birer sergi mekanı haline getirilmesi için farklı zemin rengine boyanması.